سرطان اصطلاحی برای اطلاق به گروهی از بیماری‌ها است که در آن سلولهای غیرطبیعی بدون کنترول تقسیم میشوند و می‌توانند به سایر بافت‌ها تهاجم کنند.
سلولهای سرطانی همچنین می‌توانند از طریق خون و دستگاه لنفاوی به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کنند.
سرطان یک بیماری منفرد نیست، بلکه بسیاری از بیماری‌ها را شامل می‌شود. بیش از 100 نوع متفاوت سرطان وجود دارد. انواع اصلی سرطانها بر حسب نوع سلولی اینها هستند:
کارسینوم:
این نوع سرطان در پوست یا در بافت‌هایی آغاز می‌شود که سطوح اندام‌های داخلی را می‌پوشانند.
سارکوم:
سرطانی است که در استخوان، غضروف، چربی، عضله، عروق خونی، یا سایر بافت‌های همبند یا پشتیبان آغاز می‌شود.
لوسمی:
سرطانی که در بافت‌های خون‌ساز مانند مغز استخوان شروع می‌شود و باعث شمار زیادی از سلولهای خونی غیرطبیعی تولید شوند و به خون وارد شوند.
لنفوم و میلوم:
سرطانی که در سلولهای دستگاه ایمنی آغاز می‌شود.
سرطان‌های دستگاه عصبی مرکزی:
سرطان‌هایی که در بافت‌های مغز و طناب نخاعی آغاز می‌شود.
منشاء سرطان
بدن از انواع بسیاری از سلولها ساخته شده است. این سلولها به شیوه‌ای کنترول‌شده رشد می‌کنند و تقسیم میشوند تا سلولهای بیشتری تولید کنند که برای سالم نگهداشتن بدن لازم است.
هنگامی که این سلولها پیر یا آسیب‌دیده میشوند، می‌میرند و با سلولهای جدید جایگزین میشوند.
اما گاهی این فرآیند منظم به هم می‌خورد. ماده ژنتیکی یا DNA سلول ممکن است آسیب ببیند یا تغییر کند و در آن جهش‌های رخ دهد که بر رشد و تقسیم طبیعی سلول اثر بگذارد.
هنگامی که این واقعه رخ میدهد، این سلولها هنگامی که باید بمیرند، نمی‌میرند، و سلولهای جدیدی تشکیل میشوند که بدن به آنها نیازی ندارد. این سلولهای اضافی ممکن است توده‌ای بافت را تشکیل دهند که تومور نامیده می‌شود.
همه تومورها سرطانی نیستند؛ تومورها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
توموهای خوش‌خیم سرطانی نیستند. آنها را در اغلب موارد می‌توان برداشت، بدون اینکه عودکردنی در کار باشد. سلولها در تومورهای خوش‌خیم به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شوند.
تومورهای بدخیم سرطانی هستند. سلولهای این تومورها می‌توانند به بافت‌های مجاور تهاجم کنند و به سایر بخش‌های بدن گسترش یابند. این گسترش سرطان از یک بخش بدن به بخش دیگر "متاستاز" نامیده می‌شود.
اغلب سرطانها بر حسب اندام یا نوع سلولی که از آن منشأ می‌گیرند نامگذاری میشوند. برای مثال سرطانی که از معده آغاز می‌شود،سرطان معده نامیده می‌شود.
برخی ازسرطان‌ها تومور تشکیل نمی‌دهند، مثل لوسمی که سرطان مغز استخوان و خون است.
رشد سرطانی یا بدخیم زمانی اتفاق می‌افتد که:
برخی از سلولها به طور غیرقابل کنترل شروع به تکثیر کنند.
بخش هایی که به طور طبیعی عهده دار دفاع از بدن هستند مانند سیستم ایمنی بدن قادر به پیشگیری از تقسیم بی رویه نباشند.
تعدادی از سلولهای غیرطبیعی از نظر اندازه بزرگ و بزرگ تر شوند.
در مجموع چهار گروه ژن مسئول تقسیم سلولی به شمار می‌روند:
-۱ آنکوژن‌ها (ژن‌های عامل تومور) (Oncogene) که در شرایط عادی در فرستادن پیام به سلول برای تکثیر نقش دارند. اختلال و تغییر در این سلولها منجر به تکثیر نامنظم سلول شده و سلول سرطانی بشمار می‌رود.
-۲ ژن‌های سرکوبگر تومور- (Tumour suppressor genes) این ژن‌ها پروتئین‌های خاصی را تولید می‌کنند که در شرایط عادی وظیفه معکوس آنکوژن‌ها را داشته و به سلول پیام توقف تکثیر میدهد. یکی از مهم‌ترین ژن‌های این گروه ژنی به نام p۵۳ است.
-۳ ژن‌های خودکشی – (Suicide genes) خودکشی سلولها یا مرگ سلول یکی از مهم ترین عوامل پیچیده سلولی است که به سلول توانایی خودکشی در شرایط غیرمعمول را میدهد تا مانع شیوع تکثیر و آسیب‌دیدگی به سایر سلولها شود. هنگامی که ژن‌های خودکشی آسیب پیدا کنند دیگر قادر به فعالیت خود برای نابود کردن سلول معیوب نبوده و سلول سرطانی محسوب می‌شود.
-۴ ژن‌های ترمیمی دی ان ای- (DNA repairing genes)این ژن‌ها مسئول ترمیم دی ان ای آسیب دیده و معیوب هستند که با ترشح پروتئین‌های متفاوت زمینه ترمیم دی ان ای آسیب دیده را فراهم می کنند. اما زمانی که خود این ژن های ترمیمی دی ان ای آسیب می بینند، سلول، دیگر توانایی ترمیم خود را از دست داده و اختلالات ژنتیکی و ترمیم نشدن دی ان ای منجربه سرطان می‌شود.
هر نوع سرطان عوامل، مشخصات و همچنین درمان خاص خود را دارد اما روش های اصلی درمان سرطان عبارتند از:
ا- جراحی
-۲ رادیوتراپی
-۳ شیمی درمانی
-۴ هورمون درمانی
-۵ ژن درمانی
روش‌های پیشگیری از سرطان
برای پیشگیری از شروع سرطان‌های جدید، دانشمندان عوامل خطرزا و عوامل محافظ را بررسی می‌کنند. به هرچیزی که احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهد، عامل خطرزا و به هر چیزی که احتمال ابتلا به سرطان را کاهش دهد، عامل محافظ می‌‌گویند.از برخی عوامل خطرزای سرطان می‌توان جلوگیری کرد ولی از بسیاری هم نمی‌توان اجتناب کرد؛ مثلا، عوامل محیطی و برخی ژن‌های وراثتی خاص، هر دو عامل خطرزای برخی انواع سرطان هستند. تمرین‌های ورزشی منظم و برنامه غذایی سالم عوامل محافظ در برابر برخی انواع سرطان هستند. اجتناب از عوامل خطرزا و افزایش استفاده از عوامل محافظ ممکن است خطر را کاهش دهد ولی به این معنی نیست که احتمال بروز سرطان کاملا منتفی شده است.راه‌های متعدد جهت پیشگیری از سرطان در دست مطالعه و بررسی است، از جمله:
- تغییر در شیوه زندگی یا عادت‌های غذایی
- اجتناب از عواملی که به سرطان منجر میشوند
- استفاده از دارو برای درمان شرایط پیش سرطانی یا برای جلوگیری از شروع سرطان
نکاتی برای شیوه زندگی سالم در جهت پیشگیری از سرطان
-1 تا حدامکان لاغر باشید، بدون اینکه زیر وزن باشید. اندازه دور کمر، معیاری برای چربی شکمی است. اندازه دور کمر در مردان نباید بیشتر از 94سانتی‌متر و در زنان بیشتر از 80سانتی‌متر باشد.
-2 روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید. می‌توانید 30دقیقه را به بخش‌های 10 یا 15دقیقه‌ای تبدیل کنید.
3 - از مصرف نوشیدنی‌های حاوی قند پرهیز کرده و غذاهای پرانرژی را محدود کنید.4- از سبزیجات، میوه، آرد کامل و حبوبات نظیر انواع لوبیا بیشتر استفاده کنید. از سبزیجات و میوه با رنگ‌های متفاوت استفاده کنید مانند اسفناج، زغال اخته، پیاز سفید و سیر
بیشتر از غذاهای گیاهی استفاده کنید و مصرف گوشت قرمز و گوشت‌های فراوری شده را محدود کنید.سرطان بر اثر عوامل بسیار متنوع و طی چند سال به‌وجود می‌آید. برخی از این عوامل خطرزا را می‌توان مهار کرد. عوامل خطرزای رفتاری
بنابر برآورد دانشمندان، 50 تا 70درصد مرگ‌و میر ناشی از سرطان به‌دلیل رفتار و عادت‌های انسان از جمله استعمال دخانیات، عدم فعالیت بدنی و عادت تغذیه‌ای نامناسب است. نخستین قسمت بخشِ پیشگیری، توضیح رفتارهایی است که در پیشگیری از سرطان مؤثرند.داشتن وزن مناسب و برنامه غذایی با چربی متعادل همراه با میوه و سبزی کافی، به‌همراه محدود کردن مصرف گوشت قرمز و پرهیز از نوشیدن مشروبات الکلی نیز گام‌هایی مهم در کاهش خطر ابتلا به سرطان به شمار می‌روند.مواد شیمیایی خاص، عوامل زیستی، مواد سمی و مانند اینها را از دلایل ایجاد سرطان می‌دانند.قرار گرفتن در معرض تشعشع و ماورای بنفش ، تماس با برخی مواد شیمیایی در منزل یا محل کار و عوامل عفونی از دلایل ایجاد سرطان هستند.